العالم ـ اروپا
نشریه آلمانی اشپیگل در مصاحبه ای که روز چهارشنبه در تارنمای خود منتشر کرد، با «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین المللی انرژی هسته ای که بتازگی از سفر ایران بازگشته، به گفت وگو پرداخت.
اشپیگل نوشت: استفاده از انرژی هسته ای در بسیاری از کشورها در حال افزایش است؛ به طوری که چین به تنهایی بیش از ۵۰ رآکتور جدید، ساخته یا برای ساختن برنامه ریزی کرده است. در همین زمان، کشورهای بیشتری مانند عربستان سعودی و ترکیه در حال بررسی بهره گیری از انرژی هسته ای هستند. دیگران، از جمله کره شمالی در حال گسترش زرادخانه های خود هستند. آژانس بین المللی انرژی اتمی مستقر در وین (IAEA) مسؤولیت اطمینان از پیروی کشورها از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای و ایمن ماندن نیروگاه های هسته ای را بر عهده دارد.
دیپلمات آرژانتینی «رافائل گروسی» ۵۹ ساله، از دسامبر ۲۰۱۹ (دیماه ۱۳۹۸) رئیس آژانس بین المللی انرژی هسته ای است و نظارت بر برنامه هسته ای ایران احتمالاً حساس ترین وظیفه اوست. گروسی در جریان گفت وگوهای ماه گذشته خود در تهران، موفق شد راه را برای بازرسی های آژانس بین المللی انرژی هسته ای در دو مرکز مورد سوء ظن باز کند.
در سال ۲۰۱۵ تهران متعهد شد در ازای تعدیل تحریم ها و لغو تحریم سلاح های معمولی، برنامه هسته ای خود را کاهش دهد. در حالی که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ از توافق خارج شد؛ اما سایر طرف های توافق همچنان به آن پایبند هستند.
آقای گروسی، فکر می کنید رهبران ایران مایل به ساخت بمب هسته ای هستند؟
من دقیقاً آنچه را که اتفاق می افتد رصد می کنم اما به عنوان یک بازرس، نباید در مورد اهداف حدس بزنم. در آژانس بین المللی انرژی هسته ای باید کاملاً دقیق، تسلیم ناپذیر و همچنین منصف عمل کنیم و ما باید همیشه هر احتمالی را در نظر بگیریم.
بازرسان شما می گویند که ایران در حال افزایش غنی سازی اورانیوم است. چه مدت طول می کشد تا این کشور به اندازه کافی اورانیوم غنی شده برای ساخت بمب هسته ای داشته باشد؟
ما آن نوع تخمین زمان را ارائه نمی دهیم. آنچه ما به دنبال آن هستیم، مقادیر و سطوح غنی سازی است. ما تشخیص داده ایم که ایران امروز اورانیوم غنی شده بیشتری نسبت به دو سال پیش دارد. از سوی دیگر، مقادیر هنوز بسیار کمتر از سال ۲۰۱۵ است، زمانی که توافق ایران به دست آمد.
کارشناسان مستقل با استفاده از داده های آژانس بین المللی انرژی هسته ای نتیجه گرفته اند که ایران برای تولید اورانیوم یک بمب فقط به سه ماه و نیم زمان نیاز دارد. دولت ایالات متحده نیز هشدار داده است.
من به این تحلیل ها احترام می گذارم گرچه لزوماً موافق نیستم. ما باید مراقب باشیم؛ هیچ سوالی در این مورد وجود ندارد. دیدن موارد از منظر درست به همان اندازه مهم است؛ حتی اگر مقدار لازم اورانیوم داشته باشید، به این معنا نیست که می توانید بلافاصله سلاح هسته ای بسازید.
شما در ماه آگوست (مرداد) به تهران سفر کرده اید و با رئیس جمهوری حسن روحانی و دیگر مقامات برجسته کشور صحبت کرده اید. تهران علاقه خود به بمب اتمی را انکار می کند. اما چه دلیل دیگری می تواند برای گسترش برنامه هسته ای باشد؟
گفتن آنچه دیگران واقعاً می خواهند، بسیار دشوار است. من خودم را به موارد زیر محدود می کنم: در دو دهه گذشته، ایران ثبات چشمگیری در فعالیت هسته ای خود نشان داده است.
آیا این مسأله می تواند باعث نگرانی شود؟
البته این فعالیت پس از امضای توافق هسته ای کاهش یافت. اما هرگز کاملاً متوقف نشد. این به هیچ وجه برای کشوری که پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای را امضا کرده است غیر معمول نیست؛ به شرط آنکه بتوانیم کنترل خود را اعمال کنیم. برنامه هسته ای ایران بسیار پیچیده است؛ این کشور دارای یک نیروگاه هسته ای است که قصد دارد آزمایشگاه های تحقیقاتی و امکانات غنی سازی را برای آن گسترش دهد. به همین دلیل است که ما چنین رژیم بازرسی گسترده ای داریم. ما سال گذشته بیش از ۴۰۰ بازرسی در ایران انجام دادیم.
چند بازرس در این کشور دارید؟
این تعداد محرمانه است. اما تیم های ما ۳۶۵ روز سال در حال بازرسی هستند.
در نتیجه بازدید شما، ممکن است دو کارخانه قدیمی و تا حدی تخریب شده که ایران گزارش نکرده بود از سوی آژانس بین المللی انرژی هسته ای بازرسی شود. تهران از امتیاز 'داوطلبانه' صحبت کرده است. آیا کشور موظف به انجام چنین کاری نیست؟
این معناشناسی سیاسی است. این تعهد وجود دارد، اما اگر رهبران ایران مجبور به انجام کاری شوند، با حساسیت عمل می کنند.
آیا این که بازرسان آژانس انرژی هسته ای بین المللی می توانند کار را در آنجا انجام دهند، یک موفقیت شخصی است؟
در هر صورت فوق العاده مهم است. ایران صلاحیت قانونی ما را برای بازرسی از هر دو محل زیر سوال برده بود. این مشکلی بود که باید حل می شد. در غیر این صورت، کشور بعدی ممکن است بزودی بیاید و بگوید: IAEA عزیز، شما می خواهید چیزی را بررسی کنید، اما ما قصد نداریم به شما نشان دهیم.
چرا شما می خواهید درباره چیزهایی که ممکن است سالها پیش اتفاق افتاده باشد، اینقدر بدانید؟
مواد هسته ای مانند غذا تاریخ انقضا ندارند. با فرض اینکه شواهدی از اورانیوم بسیار غنی شده پیدا کنیم، این سوال را ایجاد می کند: این مواد به کجا رفته است؟
چند توافق نامه بین المللی دیگر به اندازه توافق ایران مورد بحث و مجادله قرار گرفته است؟ آیا این توافق هنوز زنده است؟
این برای کشورهایی که به آن پایبند هستند بسیار زنده است. آلمان، فرانسه، انگلیس، روسیه، چین و ایران بروشنی اعلام کردند که این توافق نامه را بسیار مهم می دانند. این اختلاف وجود دارد زیرا سه کشور غربی ادعا می کنند ایران آن را نقض می کند. ایران نیز به نوبه خود از سوء رفتار طرف مقابل شکایت دارد. در این بین هیچ کس کاری نمی کند و همه می خواهند ما به بازرسی ها ادامه دهیم.
گزارش های خود شما حاکی از آن است که ایرانی ها بوضوح شرایط معامله را نقض می کنند.
این مثل ماشینی است که در منطقه بدون پارکینگ پارک شده است و سپس مالک می گوید: راه بیافت، من حق دارم اینجا پارک کنم.
اینطور که شما می گویید گویی شوخی است، اما در واقع می توانید شکایت کنید. آیا شما نسبت به ایرانی ها خیلی نرم نیستید؟
ما طرف توافق نیستیم. ما فقط مأمور بازرسی هستیم. این به دیگران بستگی دارد که از یافته های ما نتیجه بگیرند.
آیا از طرف قدرتهای بزرگ جهان تحت فشار هستید؟
هر دقیقه هر روز آن را احساس می کنم. باد از هر طرف می وزد. وقتی یک قدرت بزرگ عضلات خود را خم می کند یا تهدیدهای مبهمی انجام می دهد چگونه باید رفتار کنم؟ من خیلی دقیق به این فکر کرده ام من با آن مبارزه می کنم و ناامید نیستم. کشورها نماینده منافع ملی خود هستند.
کره شمالی از مدتها قبل سلاح هسته ای دارد. آیا دنیا به سادگی باید آن را بپذیرد؟
نه، این کشور حق داشتن این سلاح را ندارد.
برای مثال شما با کمک تصاویر ماهواره ای کره شمالی را رصد می کنید. در موردش چه می دانید؟
ما می دانیم که امکانات تولید جدید در دهه گذشته ساخته شده است. اما بازرسان ما مجبور شدند در سال ۲۰۰۹ کشور را ترک کنند؛ بنابر این در اطلاعات ما خلاء هایی وجود دارد.
آیا پیامدهای مشخصی از مذاکرات رئیس جمهوری آمریکا ترامپ و رهبر کره شمالی کیم جونگ اون مشاهده می کنید؟
از آن زمان تاکنون هیچ آزمایش دیگری با سلاح هسته ای انجام نشده است. وزیر خارجه ایالات متحده مایک پمپئو به من اطلاع داده است که گفت وگوهای سیاسی ادامه دارد. من از جزئیات اطلاع ندارم اما امیدوارم این گفت وگوها به ثمر بنشیند. ما کاملاً آماده هستیم تا بازرسان خود را در هر زمان بفرستیم.
رئیس جمهوری ترکیه و ولیعهد سعودی با صدای بلند در مورد دستیابی به سلاح های هسته ای فکر می کنند. آیا شما نگرانید؟
من با شخصیت پردازی شما موافق نیستم. آنچه من در مورد آنها می دانم اظهارات سیاسی است که دلگرم کننده نبوده اند. به طور مشخص ما نگران این سوال هستیم که آیا این کشورها به تعهدات خود تحت پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای عمل می کنند؟ و من چیزی را نمی بینم که نقض قانون را نشان دهد.
شما نسبت به برنامه های عربستان سعودی برای ساخت نیروگاه هسته ای بسیار خوش بین هستید، این شرط لازم برای تولید اورانیوم با درجه تسلیحاتی است.
همه کشورهایی که پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای را امضا کرده اند حق استفاده از انرژی هسته ای برای اهداف صلح آمیز را دارند. اگر ما برای این امر پشتیبانی فنی ارائه دهیم، کنترل ما را تقویت می کند و هیچ ارتباطی با توسعه و تولید سلاح ندارد.
شما از نیروگاه های هسته ای در مقابل با تغییرات اقلیمی استقبال می کنید. آیا این خطرناک نیست؟
من قبلاً در مورد این موضوع با همتایان بیشمار آلمانی بحث کرده ام. این یک واقعیت انکارناپذیر است که انرژی هسته ای انرژی پاک و تقریباً عاری از دی اکسید کربن است. نیروگاه های هسته ای امروز در تولید برق جهانی، سالانه دو گیگا تن گازهای گلخانه ای صرفه جویی می کنند.
اما این در صورتی است که سوخت های فسیلی تنها گزینه جایگزین انرژی هسته ای باشند.
من لابی‌گر صنعت هسته ای نیستم، اما نمی توانم از حقایق علمی دور شوم. نیروگاه های هسته ای نقش مهمی در تأمین انرژی بسیاری از کشورها دارند. ما به عنوان آژانس بین المللی انرژی هسته ای، اطمینان حاصل می کنیم که آنها به شیوه ایمن کار می کنند.
هنوز امکانات ذخیره سازی ایمن و همیشگی زباله های هسته ای یافت نشده است؛ حتی اگر حتی وجود داشته باشد.
من ورای همه این مسائل، این موضوع را به عنوان یک مسأله برای پذیرش جامعه می بینم. یک روز، راه حل های مناسب پیدا می شود.
آیا تصمیم آلمان در مورد حذف انرژی هسته ای اشتباه بود؟
من هرگز جرأت نمی کنم این حرف را بزنم. ما با مقامات آلمان بسیار خوب همکاری می کنیم. اما آنچه آلمانی ها انجام می دهند در جهان بی نظیر است. برای آنها آرزوی موفقیت می کنم.