العالم - آمریکا
دونالد ترامپ قصد دارد تا قبل از 15 اکتبر تصمیم خود درباره توافق هسته ای ایران را اعلام کند. بسیاری از کارشناسان معتقدند وی اینبار پایبندی ایران به توافق را تایید نخواهد کرد. این در حالی است که آژانس بین المللی هسته ای تاکنون هفت بار پایبندی ایران به تعهداتش را تایید کرده است. رئیس جمهور آمریکا همچنین در نطق خود در مجمع عمومی سازمان ملل مواضع بسیار تندی علیه نظام ایران داشت. اروپا، چین و روسیه همچنان مایل به ادامه توافق هسته ای ایران هستند. مقامات ایران نیز امکان مذاکره مجدد درباره برجام را رد کرده اند.
آیا اتفاق جدیدی رخ داده که رئیس جمهور آمریکا از برجام انتقاد می کند و خواستار لغو آن شده است؟ در این باره پروفسور رابرت جرویس استاد روابط بین الملل دانشگاه کلمبیا در گفتگو با پرشیا دایجست می گوید: «وقتی توافق هسته ای امضا شد، من آن را تایید کردم و از آن زمان تا به حال اتفاقی نیفتاده است که باعث تغییر نظر من شود. همانطور که ترامپ خودش گفته است، ایران در عمل به متن توافق پایبند است. البته دلایلی برای این اظهارنظر ترامپ که ایران از روح برجام تخلف کرده است وجود دارد، اما این کار ایران مجاز است و آمریکا خود نیز از روح برجام تخطی کرده است.»
با این حال به نظر می رسد عزم ترامپ برای نابود کردن یک توافق چندجانبه دیگر جزم شده است. البته در هفته های اخیر خبرهایی منتشر شد مبنی بر اینکه ترامپ قصد دارد با اعلام عدم پایبندی ایران به توافق هسته ای، موضوع بازگرداندن تحریم ها و در واقع خروج آمریکا از برجام را به کنگره واگذار کند. خیلی ها معتقدند کنگره که از اکثریت جمهوری خواه تشکیل یافته، هم راستا با ترامپ جواز خروج آمریکا از برجام را خواهد داد. اما جرویس خیلی به این گزاره مطمئن نیست.
او به پرشیا دایجست می گوید: «اگرچه وقتی برجام امضا شد اکثر سناتورها به این توافق اعتراض کردند؛ اما هنوز کاملا روشن نیست که اگر ترامپ پایبندی ایران به توافق را تایید نکند آیا آنها واقعا به بازگشت مجدد تحریم ها رای خواهند داد یا خیر. آنها می دانند که این بار تبعاتی واقعی وجود خواهد داشت و احتمالا امیدوارند که از اعلام نظر در این باره خودداری کنند.»
اما اگر کنگره خروج آمریکا از برجام را تایید کند چه خواهد شد؟ وزیر خارجه ایران از امکان ادامه برجام حتی بدون حضور آمریکا می گوید، به شرط آنکه سایر طرف ها به تعهدات خود عمل کنند. اما اگر آمریکا از برجام خارج شود طبیعتا تحریم های این کشور علیه ایران از سر گرفته خواهد شد. ممکن است خیلی از شرکت ها یا بانک های غیرآمریکایی نیز از ترس تحریم و تنبیهات آمریکا حاضر به همکاری و معامله با ایران نشوند. در این صورت ادامه تعهدات ایران در چارچوب برجام تا چه اندازه برای ایران منطقی و سودآور خواهد بود؟
در این باره جرویس می گوید: «اگر سنا به احیای تحریم ها رای بدهد، سوال اساسی این است که آیا این اقدام فقط شامل تحریم های مستقیم علیه ایران می شود که اگرچه آزار دهنده هستند اما خیلی ویرانگر نیستند؛ یا آمریکا تحریم های ثانویه را به کشورها و بانک هایی که با ایران تجارت می کنند و با آن معامله های مالی دارند نیز تسری می دهد؟
جرویس تصریح می کند: «البته این کار تبعات جدی برای اقتصاد ایران در پی خواهد داشت اما بحرانی را نیز در روابط بین آمریکا و اروپا ایجاد می کند.»
وی خاطرنشان می کند: «هیچ یک از مشاورین ترامپ چنین چیزی را نمی خواهند و به سختی می توان فهمید که خود ترامپ چه عقیده ای دارد و به نظر من ترجیحات او به تناوب تغییر می کند.»
با تمام این مسائل شاید طرح این سوال بسیار مهم باشد که مشکل ترامپ با ایران چیست؟ رئیس جمهور آمریکا در تبلیغات انتخاباتی اظهار می کرد که ایران در حال مبارزه با تروریسم است؛ اما اکنون ادعا می کند که ایران از تروریسم حمایت می کند. آیا ترامپ نسبت به ایران و اهداف این کشور دچار سوءبرداشت است یا کاملا آگاهانه و بر اساس سیاستی استراتژیک چنین مواضعی اتخاذ می کند؟
در این باره جرویس به پرشیا دایجست می گوید: «من سیاست ضد ایرانی ترامپ را محصول اندیشه ای عمیق یا دسیسه نیروهای پنهان نمی دانم. ترامپ معتقد است هر توافقی که رئیس جمهور قبلی بدست آورده، بد است. این احمقانه است اما نوعی تفکر سطحی و غریزی است که شاخصه ترامپ است.»
به هر روی احمقانه یا از روی تدبیر، آنچه مهم است پیامدهای تصمیم رئیس جمهور آمریکا است. تصمیمی که می تواند با احترام به عقلانیت و توافقات چندجانبه، صلح و امنیت را برای جهان به ارمغان آورد، یا با لجاجت و بی تدبیری، اعتماد به دیپلماسی و مذاکره را تضعیف و بحران تازه ای در جهان ایجاد کند. ترامپ کدام یک را انتخاب خواهد کرد؟