العالم ـ گزارش
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا به رغم مخالفت کشورهای امضا کننده برجام یعنی فرانسه، انگلیس، آلمان، روسیه و چین با خروج واشنگتن از این معاهده، روز سه شنبه (18 اردیبهشت ماه 1397) رسما کشورش را از توافق هسته‌ای میان ایران و شش قدرت جهانی خارج و فرمانی را امضا کرد که مطابق آن تحریم‌های هسته‌ای ایران که بر اساس معاهده بین المللی برجام تعلیق شده بود، دوباره باز خواهد گشت.
دقایقی پس از تصمیم ترامپ برای خروج از برجام، اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای به این اقدام واکنش نشان داد و خاطرنشان که "برجام یک توافق چند جانبه است و نمی‌توان آن را به طور یک طرفه ترک یا ملغی کرد". اتحادیه اروپا در همین حال تاسف خود را از تصمیم آمریکا ابراز داشت.
به رغم مخالفت قاطع اتحادیه اروپا، وزارت خزانه داری آمریکا پس از خروج ترامپ از برجام، اعلام کرد که بازگشت تحریمها بعد از دوره‌های 90 و 180 روزه (مرداد و آبان ماه 1397) صورت خواهد گرفت که متعاقب آن تحریم های بانکی، ممنوعیت برقراری روابط تجاری شرکت ها با ایران و تحریم های نفتی به اجرا گذاشته خواهد شد. هم اکنون مرحله اول تحریم های آمریکا علیه ایران اعمال شده و مرحله دوم نیز قرار است آبان ماه امسال تحمیل شود.
رییس جمهور آمریکا درحالی از برجام خارج شده است که این معاهده، پشتوانه قطعنامه سازمان ملل متحد را داراست ضمن این که امضای واشنگنتن و شش قدرت جهانی نیز پای آن درج شده است، بنابر این عدول از این معاهده و بازگرداندن دوباره تحریم ها، ایران را برآن داشته که شکایت خود را از بدعهدی آمریکا به دادگاه بین المللی لاهه ارایه دهد.
شکایت ایران در رابطه با بازگرداندن همه‌جانبه تحریم‌های آمریکا و نیز اقدامات محدودکننده که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم شرکت‌ها یا افراد ایرانی را هدف قرار می‌دهد و پیشتر با امضای توافق هسته‌ای برداشته شده و نیز در رابطه با نقض پیمان مودت، حقوق کنسولی میان دو کشور و روابط اقتصادی است که در ۱۵ آگوست سال ۱۹۵۵ میان دو طرف امضاء شده است.
از آن جا که وظایف اصلی دیوان بین‌المللی دادگستری مستقر در «لاهه» که رکن قضائی اصلی سازمان ملل است، رسیدگی به اختلافات قانونی میان کشورها، ارائه نظر مشورتی در پاسخ به سوالات حقوقی سازمان‌های بین‌المللی، آژانس‌های تخصصی سازمان ملل و مجمع عمومی سازمان ملل است، به دنبال شکایت ایران، دادگاه لاهه اعلام کرد که بررسی شکایت تهران از واشنگتن را در روزهای 5 تا 8 شهریور ماه ( 27 تا سی‌ام اوت) انجام خواهد داد.
بنابر اعلام دادگاه لاهه، جلسات این دادگاه طی چهار روز متوالی به درخواست ایران برای صدور قرار موقت علیه آمریکا برگزار خواهد شد.
شکایت ایران از آمریکا به دادگاه لاهه
به دنبال عهد شکنی آمریکا، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان روز دوشنبه (25 تیرماه 1397) با انتشار توییتی اعلام کرد که تهران از آمریکا به علت اعمال تحریم‌های یکجانبه و غیرقانونی، به دیوان دادگستری بین‌المللی شکایت کرده است.
ظریف خاطرنشان کرد، «ایران در مواجهه با اهانت آمریکا به دیپلماسی و تعهدات قانونی، به حاکمیت قانون متعهد است. لازم است که با عادت نقض قوانین بین المللی توسط آمریکا مقابله شود».
بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز در روز انتشار توییت ظریف در خصوص شکایت از آمریکا به تشریح جزئیات بیشتری این درباره پرداخت و تصریح کرد: به‌منظور ترمیم و جبران اعمال غیرقانونی آمریکا در وضع تحریمها علیه کشورمان و احقاق حقوق ملت ایران و پیگرد بین‌المللی اعمال متخلفانه ایالات متحده، وزارت امور خارجه با مشارکت مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری و هماهنگی سایر دستگاه‌های ذی‌ربط، مسأله شکایت از ایالات متحده به‌دلیل نقض تعهدات بین‌المللی و مشخصا عهدنامه مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی سال ۱۳۳۴ نزد دیوان بین‌المللی دادگستری را، در دستور کار قرار داد و پس از اخذ نظرات وکلا و مشاوران حقوقی بین‌المللی ایرانی و خارجی، دادخواست نهایی حاوی شکایت جمهوری اسلامی ایران از نقض معاهده مودت، در تاریخ ۲۵ تیر ۱۳۹۷ به ثبت رسید.
بیانیه دادگاه لاهه
دیوان بین‌المللی دادگستری (لاهه) روز 26 تیر در بیانیه‌ای خبر منتشر شده از سوی محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه ایران مبنی بر اقامه دعوی ایران علیه آمریکا به علت بازگرداندن غیرقانونی تحریمها را در دادگاه لاهه تایید و خاطرنشان کرد، جمهوری اسلامی ایران شکایتی را علیه آمریکا در رابطه با نقض پیمان مودت، حقوق کنسولی میان دو کشور و روابط اقتصادی که در ۱۵ آگوست سال ۱۹۵۵ میان دو طرف امضاء و در ۱۶ ژوئن ۱۹۵۷ وارد فاز اجرایی شد، در دیوان بین‌المللی دادگستری به ثبت رسانده است.
خبرگزاری آلمان نیز به نقل از دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه گزارش داد که ایران به این دادگاه به خاطر خروج از برجام و تحریم‌های آمریکا شکایت کرده است. ایران خروج آمریکا از توافقنامه بین‌المللی برجام و به دنبال آن وضع کردن تحریمها علیه ایران را مغایر با قانون می‌داند و علیه آن به دادگاه لاهه شکایت کرده است.
نامه لاهه به وزیر خارجه آمریکا
رییس دیوان بین المللی دادگستری لاهه سه شنبه (2 مرداد ماه 1397) به دنبال دریافت شکایت ایران، طی نامه ای رسمی خطاب به «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه امریکا، ضمن اعلام زمان رسیدگی به شکایت دولت ایران در خصوص بازگشت یکجانبه تحریم ها از دولت واشنگتن خواست که از هرگونه اقدام جدید، اجتناب کند و شرائط را تغییر ندهد.
برگزاری نخستین جلسه استماع شکایت ایران از آمریکا
امروز (دوشنبه 5 شهریورماه 1397) نخستین جلسه استماع شکایت ایران از آمریکا در دیوان بین‌المللی دادگستری (لاهه) درحال برگزاری است.
محور دعوای حقوقی ایران علیه آمریکا، تجدید تحریمها علیه ملت ایران است که هم نقض برجام و هم نقض عهدنامه سال ۱۹۵۵ محسوب می‌شود.
همزمان با طرح دعوی در دیوان لاهه، دولت جمهوری اسلامی ایران از این دیوان خواست، تا زمان رسیدگی و صدور رأی، طی ابلاغ دستور جداگانه‌ای به دولت آمریکا، تجدید تحریمها علیه ایران را ممنوع سازد. استدلال دولت ایران برای طرح چنین درخواستی، آثار سوء ناشی از بازگشت تحریم‌های یکجانبه آمریکا بویژه در حوزه‌های مرتبط با درمان بیماران و امنیت هوایی بود.
رئیس دیوان لاهه، دوم مرداد ماه، طی نامه‌ای خطاب به وزیر خارجه آمریکا، ضمن اعلام زمان رسیدگی به شکایت ایران درخصوص بازگشت یکجانبه تحریمها، تأکید کرد که کاخ سفید در رابطه به موضوع دعوی (تجدید تحریمها) باید از هرگونه اقدام جدید که آرای آتی دیوان را مخدوش سازد، اجتناب کند.
رییس دیوان با توجه به اهمیت و فوریت امر با استفاده از ماده 74 (4) قواعد دیوان بین المللی دادگستری طی نامه ای رسمی خطاب به وزیر امور خارجه امریکا، به دولت واشنگتن هشدار داد که از هر گونه اقدام جدید در این زمینه اجتناب کند، و توجه دولتمردان کاخ سفید را به این ضرورت جلب کرد که باید در زمینه مورد دعوا (بازگشت تحریمها) طوری عمل کند که آرای آینده دیوان که بعد از جلسه 5 شهریور ماه ( 27 اگوست) صادر خواهد کرد، بلا اثر نشود.
به گفته کارشناسان ، این دستور، نظیر حکم موقت به توقف هرگونه اقدام متصرفانه در پرونده های مالی است و نشان دهنده حساسیت و اهمیت موضوع شکایت ایران برای دیوان بین المللی دادگستری است.
در همین حال خبرگزاری فرانسه اعلام کرده که انتظار می رود تصمیم گیری و صدور حکم موقت دادگاه لاهه در باره این درخواست تهران 2 ماه طول بکشد و شاید حکم نهایی این پرونده تا چند سال آتی صادر نشود.
اگر چه ایران درخواست کرده که این دادگاه ( لاهه) تا هنگام صدور رای نهایی در مورد این پرونده، از آمریکا بخواهد که فورا به همه اقدامات ممکن برای تضمین به تعلیق درآمدن اجرای تحریم های هشتم مه (18 اردیبهشت ماه) دست بزند و به رغم درخواست لاهه از آمریکا، واشنگتن تا کنون به این درخواست دادگاه تمکین نکرده و همچنان در مسیر تجدید تحریم های ایران گام بر می دارد.
این درحالی است که شکایت ایران از آمریکا ۲۵ تیر ۹۷ از سوی دادگاه لاهه اعلام وصول شده و این دادگاه پیش از اعمال دور اول تحریم های آمریکا علیه ایران، از این کشور خواسته بود که دست به اقدامات تحریمی نزد.
احکام و تصمیمات دادگاه بین‌المللی لاهه الزام‌آور است. اگر احکام صادره دادگاه لاهه اجرا نشود، دولت طرف دعوا می‌تواند به شورای امنیت متوسل شود.
آن طور که خبرگزاری رویترز گزارش داده، گفته می شود وکلای دولت آمریکا به دنبال این هستند که استدلال کنند دیوان بین‌المللی دادگستری صلاحیت رسیدگی به این دعوا را ندارد و این که عهدنامه مودت دیگر اعتباری ندارد و اصولا تحریم‌های آمریکا نیز این پیمان را نقض نمی‌کند.
حال باید منتظر ماند که روند دادگاه درخصوص پیگرد بین‌المللی اعمال متخلفانه ایالات متحده چگونه پیش خواهد رفت و در نهایت با توجه به عدول آمریکا از معاهده بین المللی برجام که مغایر با قوانین است و به رغم این که اتحادیه اروپا هم برجام را معاهده ای چند جانبه اعلام کرده که نمی تواند یک طرف آن را به طور یکجانبه نقض کند، در نهایت چه رایی صادر خواهد شد.
احمد نیکنام