العالم - ترکیه/مصر
مدتی است که مقامات ترکیه‌ای پس از سال‌ها تنش سیاسی با قاهره، اظهارات مثبتی درباره مصر بر زبان می‌آورند که این اظهارات پس از سخنان «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور این کشور در ماه سپتامبر گذشته درباره آمادگی آنکارا برای گفتوگوهای اطلاعاتی با مصر پررنگ‌تر شده است.
پایگاه خبری شبکه قطری «الجزیره» در گزارشی به اظهارات و نظر کارشناسان مختلف در این خصوص پرداخت و با اشاره به اظهارات مثبت رئیس‌جمهور ترکیه درباره گفتوگوهای اطلاعاتی با مصر آن هم در پاسخ به سؤال یک خبرنگار درباره وجود ارتباطات میان آنکارا و قاهره در خصوص حد و مرزهای دریایی در دریای مدیترانه، نوشت که در امتداد سخنان اردوغان، «ابراهیم کالین» سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه نیز اعلام کرد که آنکارا «می‌تواند صفحه‌ای جدید در روابط خود با مصر و چند کشور دیگر خلیج [فارس] باز کند».
الجزیره در ادامه به گزارش اخیر پایگاه خبری «بلومبرگ» درباره ترکیه نیز گریزی داشت و با نقل بخش‌هایی از این گزارش نوشت که کالین مصر را «قلب و عقل جهان عرب» توصیف کرده و گفته است که این کشور «نقش مهمی در منطقه دارد».
اما درباره مسائلی که دو طرف تمایل به حل و فصل آن دارند، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه توضیح داد: «ما علاقمند به گفت‌و‌گو با مصر درباره مسائل دریایی در شرق مدیترانه هستیم به علاوه یک سری مسائل دیگر در لیبی، روند صلح و موضوع فلسطین».
الجزیره همچنین خاطر نشان می‌کند که «مولود چاووش اوغلو» وزیر امور خارجه ترکیه در ماه دسامبر گذشته گفته بود که آنکار و قاهره «به دنبال مشخص کردن نقشه راه درباره روابط دوجانبه هستند».
موضع مصر
الجزیره می‌پرسد، موضع رسمی ترکیه در خصوص تمایل به بازگردانی روابط با مصر روشن است؛ اما موضع رسمی مصر در قبال این نزدیکی چطور؟ نزدیک شدنی که مطبوعات مصر از آن با عنوان غزل‌خوانی ترکیه یاد می‌کنند.
این وبگاه قطری با استناد به یک مقام بلندپایه در وزارت خارجه مصر که نخواست نامش فاش شود، مینویسد که مصر، اظهارات مقامات ترکیه‌ای را ناکافی می‌داند. مقام یادشده در این خصوص گفت: «ما در هر برهه اظهارات زیبایی از جانب مقامات ترکیه می‌شنویم؛ اما این اظهارات به تنهایی کافی نیستند و باید به صورت جدی و عملی در حقیقت نشان داده شوند».
این مقام مصری میافزاید، ترکیه آنچه باید برای بازگشت روابط دو کشور انجام دهد، خوب می‌داند «از این رو ما از اظهارات این چنینی استقبال می‌کردیم؛ اما تا زمانی که گام‌هایی حقیقی از سوی آنکار نبینیم، گامی بر نخواهیم داشت».
مقام مذکور همچنین تأکید می‌کند که موضوعات بسیاری در ارتباط با مسائل منطقه‌ای وجود دارد که باید حل و فصل شوند و در عین حال اشاره می‌کند که ترکیه رویکرد روشنی در خصوص تمایل به بازگشت روابط دارد؛ «اما ما به آنها می‌گوییم که حسن نیت خود را ثابت کنید».
انرژی و مزرهای دریایی
در این گزارش آمده است که مقامات ترکیه طی روزهای گذشته اظهارات مثبتی درباره مصر داشته‌اند و دو روز پیش، «حلوصی آکار» وزیر دفاع ترکیه از اقدام مصر در احترام به کمربند ساحلی ترکیه در فعالیت‌های حفاری دریای مدیترانه تمجید کرده و این گام را تحولی بسیار مهم قلمداد کرده است.
خبرگزاری «آناتولی» در این خصوص به نقل از آکار نوشته بود که تصمیم مصر درباره احترام به اختیار دریایی ترکیه در دریایی مدیترانه «به مصلحت حقوق و منافع مردم مصر نیز است» و در عین حال گفته بود که ترکیه و مصر از ارزش‌های تاریخی و فرهنگی مشترکی برخوردار هستند.
مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه نیز بعید نداسته بود که آنکار و قاهره بر سر ترسیم مرزها در شرق دریای مدیترانه مذاکره کنند البته زمانی که وضعیت روابط دو طرف اجازه چنین گامی را بدهد.
چاووش اوغلو چند روز پیش در کنفرانسی مطبوعاتی با همتای گرجستانی خود در آنکار در این رابطه تصریح کرده بود که در پیشنهادهای حفاری که مصر آن را ارائه کرد، به کمربند ساحلی ترکیه احترام گذاشته شده و آنکارا به این موضوع نگاهی مثبت دارد.
مصر ماه گذشته مزایده‌ای برای حفاری‌های نفتی و گازی در ۲۴ منطقه اعلام کرده بود که برخی از آنها در دریای مدیترانه بودند.
مسائل بنیادین
الجزیره در ادامه مینویسد، اما به دور از برخی اختلافات میان دو کشور در بسیاری از مسائل منطقه‌ای مربوط به مرزهای دریایی تا بحران لیبی، اختلافات دیگری وجود دارد که پیش از حل و فصل آنها، نمی‌توان از آن عبور کرد یا به طور روشن‌تر مسئله موضع آنکارا در قبال مشروعیت نظامی «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهور مصر.
این وبگاه قطری اشاره می‌کند که ترکیه از سمبل‌های مخالفان مصر در خاک خود میزبانی می‌کند به علاوه به شبکه‌های ماهواره‌ای ضد نظام السیسی اجازه استقرار در خاک ترکیه را داده است.
الجزیره میافزاید، در اینجا سؤالی مطرح می‌شود که اهمیت آن از مسیر روابط دو کشور در سایه اظهارات آشتی‌جویانه ترکیه، کمتر نیست و آن اینکه مرزها و ابعاد این عادی‌سازی روابط که ترکیه خواهان آن است، چقدر است و آیا آنکارا نظام عبدالفتاح السیسی را به رسمیت خواهد شناخت؟ از طرفی دیگر، آیا سفیر جدید ترکیه در کاخ ریاست جمهوری مصر سوگند یاد خواهد کرد؟
در ادامه به نقل از «رسول توسون» عضو سابق پارلمان ترکیه آمده است که این همان نقطه اختلاف بنیادین ترکیه و مصر است. توسون در این ارتباط به موضع مشهور ترکیه در قبال آن کودتای نظامی معروف در مصر اشاره می‌کند که هزاران قربانی بر جا گذاشت و در عین حال خاطر نشان می‌کند که به جز این مسئله، مصر و مردمان آن برادران ترکیه هستند.
با این حال، عضو سابق پارلمان ترکیه به الجزیره گفت که صلح و ثبات منطقه‌ای بزرگتر و پرنفع‌تر از اختلافات یادشده هستند و در عین حال، اشاره کرد که ترکیه با چشم پوشی از موضوع کودتای نظامی آماده بازکردن صفحه‌ای جدید در روابط خود با مصر است.
توسون تأکید کرد که وجود اختلاف میان دو طرف هم به مصر و هم ترکیه آسیب می‌رساند؛ اما وجود هرج و مرج به کل منطقه آسیب خواهد رساند از این رو گام اول را ترکیه برداشت و مصر نیز بایست به این گام پاسخ مثبت دهد تا روابط پیش برود.
الجزیره مینویسد که از لحظات اول، کودتای نظامی مصر در تابستان سال ۲۰۱۳ به فرماندهدی عبدالفتاح السیسی وزیر دفاع وقت، آنکارا قویا با سرنگون کردن «محمد مرسی» رئیس جمهور سابق مصر مخالفت کرد با توجه به موضع مخالف خود با انقلاب‌ها به عنوان یک گزینه غیردموکراتیک که همین مسئله روابط دو کشور را به تیرگی کشاند؛ با این حال روابط تجاری و اقتصادی دو طرف به شکل طبیعی ادامه یافت.
غزل سیاسی
در ادامه آمده است که علی‌رغم نبود پاسخ رسمی و روشن از جانب طرف مصری به اظهارات اخیر مقامات ترکیه‌ای، به نظر می‌رسد که قاهره پاسخ را به رسانه‌های نزدیک به نظام واگذار کرده است.
الجزیره در این خصوص به یک قسمت از برنامه «اسامه کمال» از اصحاب رسانه مصر در شبکه «المحور» اشاره می‌کند که در آن به موضوع روابط مصر با ترکیه پرداخته شد. اسامه کمال در برنامه یادشده گفت که مصر می‌بایست به منافع خود بنگرد؛ منافعی که آن را در ارتباط با ترکیه نمی‌بیند.
این وبگاه قطری همچنین به اظهارات «اشرف العشری» سردبیر روزنامه مصری «الاهرام» اشاره می‌کند که در اظهاراتی، لیستی از خواسته‌های مصر برای پذیرش گفت‌و‌گو با ترکیه بر شمارد؛ شروطی از جمله بستن رسانه‌های ضد مصر و تحویل اعضای ارشد جماعت اخوان المسلمین.
در ادامه به مرکز اندیشه و پژوهش‌های راهبردی مصر به ریاست سرتیپ «خالد عکاشه» کارشناس مسائل نظامی اشاره شده است که به گفته الجزیره، گمان می‌رود این مرکز نزدیک به دستگاه‌های حاکمیتی مصر باشد. این مرکز، پژوهشی تحت عنوان غزل سیاسی ترکیه برای مصر منتشر و در عین حال تأکید کرده است که موضع مصر مرتبط با آن چیزی است که «سامح شکری» وزیر خارجه مصر درباره لزوم انسجام اظهارات مقام ترکیه با سیاست‌های این کشور عنوان کرده است.
طبق پژوهش یادشده، مصر عامل اصلی مانع همکاری با ترکیه را چند مورد می‌داند که عبارت‌اند از: موضع ترکیه در قبال «انقلاب ۳۰ ژوئن»، رد مداخلات ترکیه در منطقه و رد اقدامات تحریک‌آمیز ترکیه در منطقه خاورمیانه.
در این پژوهش اشاره شده است که ترکیه و مصر به یکدیگر نزدیک خواهند شد چنانچه آنکارا چند گام بردارد و از جمله این گام‌ها می‌توان به خارج کردن نیروهای ترکیه از لیبی، بستن شبکه‌های مخالف مصر که از مقر آنها در ترکیه قرار دارد، تحویل اعضای ارشد جماعت اخوان المسلمین، دست برداشتن از نقض حاکمیت منطقه‌ای عراق و سوریه و همچنین عدم نقض حاکمیت دریایی قبرس و یونان اشاره کرد.
سناریوهای نزدیک شدن آنکارا و قاهره
دکتر «عصام عبدالشافی» از اساتید علوم سیاسی و روابط بین‌الملل بر این باور است که آینده روابط مصر و ترکیه و سناریوهای نزدیک شدن دو طرف به عوامل پیچیده‌ای بستگی دارد؛ عواملی مثل موضع رسمی ترکیه در قبال کودتای نظامی سال ۲۰۱۳ در مصر، حضور اعضای ارشد مخالف قاهره و استقرار مقر شبکه‌های آنها در ترکیه، در تعارض بودن مواضع ترکیه و مصر در لیبی و سیاست مصر در خاورمیانه.
عبدالشافی در گفت‌و‌گو با الجزیره همچنین به موانعی دیگر از جمله مواضع مصر در سوریه و عراق در کنار حمایت امارات از نظام مصر در ایجاد بسیاری از بحران‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی برای ترکیه و از طرفی دیگر، بحران محاصره قطر و نقش ترکیه در حمایت از دوحه اشاره کرد.
الجزیره اشاره می‌کند که با در نظر گرفتن مطالب مطرح شده، تمام این‌ها تنها یک چرخش تاکتیکی است و تداوم نخواهد یافت زیرا همه تحت تأثیر تغییر دولت آمریکا و رسیدن «جو بایدن» رئیس جمهور آمریکا به قدرت قرار دارند.
عبدالشافی در پایان به الجزیره گفت، عجیب آن است که آن دسته از مقامات مصری که در موضع ضعف قرار دارند، درباره ترکیه و لزوم ضمانت‌دهی آنکارا و اقدامات عملی ترکیه صحبت می‌کنند و «گویی این ترکیه است که به این نظام شکننده در مصر نیازمند است نه آنها».
فارس