العالم ـ زلال قرآن
حضرت علی (ع) در کلامی بسیار زیبا می فرماید:
« فَمَن غَلَبَ عَقلُهُ شَهوَتَه فَهُوَ خَیرُ مِنَ المَلائِکَة وَمَن غَلَبَ شَهوَتُهُ عَقلَه فَهُوَ شَرُّمِن بَهائِم»
ترجمه: (هرکس عقل خود را بر شهوات (هواهای نفسانی) غالب و مسلط گرداند، پس او بهتر از ملائکه است، و هرکس شهوات خود را بر عقلش مسلط نماید، پس او بدتر و پست تر از حیوانات است).
این حدیث شریف بیانگراین حقیقت است که، عقل و نفس درگیر یک تنازع و کشمکش دائمی هستند که اگر در آن عقل غالب و پیروز شده و توفیق یابد سرکشی های نفس امّاره را مهار و آن را مطیع و همراه خود سازد، همراهی آن موجب می شود تا نفس از مرتبه سُفلی به مقام عِلوی ارتقا یابد و بالعکس اگر هواهای نفسانی بر عقل فائق آیند، نفس سرکش با لجام گسیختگی، روح انسان را از اوج کمال به حضیض نقصان تنزل می دهد، و سعادت یا شقاوت دنیا و آخرت انسان محصول همین اختیار و اراده و انتخاب راه یکی از این دو (عقل یا نفس) است، زیرا اگر اراده انسان بر انتخاب راه عقل قرارگیرد و با تقویت آن به کسب معارف حقّه و درک حقیقت انوار الهی توفیق یابد، او را به مرتبه اعلای شهود قلبی و باور یقینی می رساند و راه تقرب و اتصال به عقل کل را پیش پای او هموار می سازد، و اگر بر انتخاب راه نفس امّاره قرارگیرد و از خواهش ها و امیال آن تبعیت کند، درحقیقت وسیله غلبه نفس بر عقل خویش را مهیا کرده و روح خود را از مرتبه اعلی تنزل می دهد و در سرزمین طبیعت و محدودیت های عالم ماده گرفتار نموده و با ابتلا به ظلمت و قساوت آدمی را مصداق «اَخلَدَ فِی الاَرضَ» خواهد کرد.