خروج قطر از اوپک پاسخی به گستاخی های ولیعهد عربستان بود

العالم ـ آسیا

"کریستین کوتز اولریشسن" از کارشناسان امور خاورمیانه در "موسسه سیاست عمومی بیکر" وابسته به دانشگاه "رایس" در هوستون آمریکا روز سه شنبه در تحلیل خود آورد: قطر در یک اقدام شگفت انگیز اعلام کرد که از اول ژانویه از اوپک خارج می شود.
قطر بر مبنای دو اصل دست به این تصمیم مهم و استراتژیک زده است. نخست آنکه؛ چشم انداز انرژی جهان دستخوش تغییر و تحولی بس شگرف است. دوم آنکه؛ این تصمیم گیری پاسخی است به بایکوت 18 ماهه قطر از سوی عربستان ، امارات، بحرین و مصر.
حقیقت این است که قطر چند سالی است تصمیم گرفته؛ راهش را از همسایگانش در حاشیه خلیج فارس که همگی هم عضو اوپک هستند؛ جدا کند. همین رویکرد تازه قطر خود موید آن است که کل منطقه بشدت دچار تنش است و سرمنشاء آن هم گستاخی های ولیعهد عربستان "محمد بن سلمان" است.
شورای همکاری خلیج (فارس) دچار یک از هم گسستگی است و همه اعضاء کم کم داعیه خودمختاری سر می دهند. قطر و سه کشوری که آن را تحریم کرده اند همگی عضو این شورا هستند.
اجلاس سالانه سران شورا در این هفته برگزار شد. "تمیم بن حمد الثانی" امیر قطر در این اجلاس شرکت نکرد و یک مقام دون پایه را به اجلاس فرستاد. دوکشور کویت و عمان هم چندان همسو با این دشمنی طلبی های عربستان نیستند. آنها هم از تصمیم گیری قطر دنباله روی خواهند کرد.
اجلاس سران شورای همکاری خلیج (فارس)؛ مطلقا به موضوع محاصره قطر نپرداخت. با این حساب شکاف ایجاد شده در میان کشورهای حاشیه خلیج (فارس) همچنان لاینحل باقی ماند و امیدی به حل شدنش نمی رود. هریک از طرفین مشاجره محکم بر مواضع خود ایستاده است و نه قطر و نه چهار کشور طرف مقابلش که با عربستان رهبری می شوند؛ نمی خواهند اولین کشوری باشند که چشمک می زند.
قطر؛ اولین کشور صاحب انرژی در حاشیه خلیج (فارس)است که از اوپک خارج می شود. قطر با این عمل نشان داد از اینکه اوپک به یک سازمان مطیع امر عربستان بدل شده؛ ناراضی است.
دخالت سعودی در اوپک، در نشست آوریل 2016 این سازمان که در "دوحه" تشکیل شد؛ نمود زیادی داشت. شاهزاده محمد که در آن هنگام قائم مقام ولیعهد بود؛ در کار تصمیم گیری اوپک دخالت کرد و توافقی را که میان اعضاء اوپک با کشورهای غیر عضو اوپک بدست آمده بود، برهم زد.
امیر تمیم سخت کار کرد تا توافق را حفظ کند و در این راه بحثهای زیادی هم درون اوپک و هم با روسیه انجام داد. اما تنها حاصل این تلاشهایش این شدکه سعودی ها قطر را تحت فشار قرار دادند تا دعوتنامه اش از ایران که او هم عضو اوپک است، پس بگیرد و توافق را که در میانه راه منعقد شدن بود بر هم بزند.
در سال 2014 قیمت نفت ناگهان زمین خورد و از همانجا یک جنگ سردی میان عربستان و ایران در گرفت. شاهزاده محمد معتقد بود که لازم هست توافقی زنده بماند که بتواند ثبات در قیمت نفت ایجاد کند و رونقی به اقتصاد اعضاء اوپک ببخشد که سخت از بابت نفت ارزان آسیب دیده بود.
قطر قبلا هم دو بار تصمیم به خروج از اوپک گرفته بود. یک بار قبل و یک بار هم بعد از آنکه عربستان و متحدانش قطر را بایکوت کردند و همه مناسبات شان با آن را از ژوئن پارسال قطع کردند.
در آوریل 2017، قطر تصمیم گرفت تولید گاز طبیعی خود را 43 درصد بالا ببرد تا ظرفیت گاز طبیعی اش تقویت شود و به 110 میلیون تن در سال برسد.
رهبری قطر به محاصره و انزوایش؛ پاسخ دندان شکنی داد و آمد و با شرکایی جدید از چهارگوشه جهان، قراردادهای طولانی مدت صدور گاز طبیعی امضا کرد. از جمله این شرکای جدید؛ کشورهای چین، ژاپن و انگلیس بودند. قطر با این ابتکار عمل؛ ثابت کرد که همچنان درهایش برای تجارت با دنیا باز است.
قطر یک تصمیم استراتژیک گرفت و تمام منابع ملی کشور را از توجه به تولید نفت چرخاند و آن را متوجه تولید گاز کرد. از آن پس؛ ستون فقرات سیاست انرژی قطر، گاز بود؛ نه نفت.
در سال 1939 نفت در قطر اکتشاف شد. یک سال قبل از آن نفت در دو کشور عربستان و کویت کشف شده بود. قطر در سال 1961 به عضویت اوپک درآمد اما هیچگاه یک بازیگر مهم در بازار جهانی نفت نبوده است چون میزان صادراتش درمقایسه با حجم صادرات نفت تمام کشورهای حاشیه "خلیج فارس" بسیار کم است.
در سالهای دهه 1970، قطر منابع عظیم گاز طبیعی را در سواحل "میدان شمالی" اش کشف کرد. این سواحل در مرز دریایی میان قطر و ایران پهن گشته است. بخش اعظم این میدان عظیم گازی، در آبهای قطر واقع است.
میدان شمالی بزرگ ترین میدان گازی غیرهمطرازی است که تاکنون کشف شده است. این میدان گازی تا بیش از 130 سال ذخیره گاز دارد . ظرفیت تولید فعلی آن سالی 77 میلیون تن است.
از اوائل دهه 1990، قطر سرمایه گذاری عظیمی کرد تا زیرساختهایی را برای صدور گاز بسازد، هم از طریق خط لوله بسازد و هم به صورت گاز مایع طبیعی. تا سال 2007، قطر بزرگ ترین صادر کننده گاز مایع طبیعی در جهان بود. سقف تولید ثابت آن در سال 2010 بالغ بر 77 میلیون تن در سال بود. اما برعکس سطح تولید نفتش در سال 2017 بالغ بر 607 هزار بشکه در روز بود که کمتر از 2 درصد از مجموع خروجی اوپک را تشکیل می دهد.
در آوریل 2017، شرکت ملی نفت قطر، مهلت 12 ساله ای را که در سال 2005 اعمال شده بود تا در این فاصله زمانی ذخایر گاز طبیعی کشور توسعه پیدا کند تمام شد. در این فاصله زمانی قطر نشست و مطالعه کرد تا دریابد؛ چنانچه با سرعت تمام تولید گاز خود را منطبق با شرایط موجود و مدیریت پایدار "میدان گازی شمالی" بالا ببرد؛ حاصل کار و اثرات آن چه خواهد بود.
دو ماه بعد از آنکه قطر تصمیم گرفت تولید گاز مایع طبیعی خود را بالا ببرد و آن را از ظرفیت 77 میلیون تن در سال به 110 میلیون تن در سال برساند؛ عربستان در ژوئن پارسال تصمیم گرفت با همراهی چهار تن از متحدانش قطر را تحریم کند. اما در عرض این 18 ماه محاصره؛ قطر همچنان گاز مایع امارات را تامین کرده است. این گاز از طریق خط لوله به امارات ارسال می شود و نزدیک به یک چهارم از نیاز روزانه این کشور به گاز را پوشش می دهد.
در ماه نوامبر، یعنی یک ماه قبل از اعلام خروج قطر از اوپک، دولت دوحه دست به یک ترمیم درکابینه زد و "سعد شریدا الکعبی" مدیر اجرایی سابق شرکت ملی نفت قطر را به سمت "وزیر دولت در امور انرژی" منصوب کرد. این یک وزارتخانه جدید است که جایگزین "وزارت انرژی و صنایع" قطر شده است.
کعبی درمدت زمانی که ریاست شرکت ملی نفت قطر را برعهده داشت؛ مهلت قانونی برای افزودن برسطح تولید گاز در "میدان شمالی" را برداشت. اینک در منصب وزارتی جدید، امیر قطر بر کعبی اعتماد کرده است و او را موظف کرده است تا بر فاز جدید توسعه میادین گازی قطر نظارت نماید. برنامه های ارائه شده در این زمینه شامل یک سری از توسعه میادین گازی جدید در سواحل و توسعه مشارکت های بین المللی با هدف محکم کردن موقعیت ممتاز قطر به عنوان اولین کشور تولید کننده گاز طبیعی جهان است.
قطری ها در این مدت محاصره خوب نشان دادند که به راحتی می توانند محاصره رهبری شده از سوی عربستان را پشت سر بگذارند .
قطر اینک با خروج از اوپک، این پیام را ابلاغ می کند که می خواهد مستقل از اوپک عمل کند و راه خود را در بازار جهانی گاز برود.
انگلیس تقریبا یک سوم از گاز مورد نیاز خودش را از قطر تامین می کند. قرارداد جدید گاز مایع طبیعی قطر با انگلیس، دقیقا در همان ماه ژوئن پارسال که محاصره قطر اجرایی شد؛ اعلان شد.
در ماه سپتامبر، قطری ها یک توافقنامه 22 ساله برای فروش سالانه 3.4 میلیون تن گاز مایع طبیعی به شرکت ملی نفت چین "پترو چاینا" PetroChina امضا کردند. این قرارداد تا سال 2040 اعتبار دارد.
قطر همه این معاملات را انجام داد و به خصوص قراردادش با امارات را هم با وجودی که ابوظبی در محاصره قطر مشارکت دارد؛ حفظ کرد تا ثابت کند که قطر هنوز هم یک شریک قابل اعتماد در بخش انرژی است و عضو مسئولیت پذیر و پاسخگو در جامعه بین الملل است.
در مجموع، با ارزیابی های فوق به این نتیجه گیری می رسیم که؛ تصمیم گیری قطر برای خروج از اوپک؛ بازتاب یک تحول استراتژیک در مصالح و منافع ملی قطر است.
کشور کوچک قطر مصمم است سفت و محکم، جایگاه ممتازش به عنوان یک "ابرقدرت" در تولید گاز جهان را همچنان حفظ کند.
قطر برای عملی ساختن این هدف متعالی؛ تمام توجه و تلاشش و برنامه های جاری اش را معطوف به این مهم می کند که زیرساختهایش برای تولید گاز طبیعی و بالا بردن ظرفیت تولید این ماده حیاتی را تقویت نماید.
نیروی محرک قطر برای این حرکت استراتژیک، این واقعیت است که؛ کشور کوچک قطر بیش از 30 درصد از بازار جهانی گاز در خدمتش است، در حالی که فقط سهم بسیار کوچکی از بازار جهانی تولید نفت را در اختیار دارد و همین هم رو به نقصان است.
قطر با این حرکت، به همسایگانش در خلیج فارس پیام می دهد که می خواهد از آنها خودمختار شود.
به گزارش ایرنا در ادامه تحلیل روزنامه نیویورک تایمز آمده است، قطر پیام می دهد که محاصره ای که از سال 2017 به جریان افتاده است و می خواهد قطر را به زور به زیر چتر سلطه سعودی در منطقه بازگرداند؛ ناموفق مانده است.
البته این حقیقت هم غیرقابل انکار است که، نه عربستان و نه امارات؛ هیچکدام ذره ای میل به عقب نشینی و یا شکست در این زورآزمایی از خود نشان نمی دهند.
اما به هر حال، گسست ایجاد شده در خلیج (فارس)؛ جدی است. این شکاف دارد مشارکت منطقه ای و سازمانی را از نو شکل دهی می کند و خودش دارد میان طرفین این دعوا شکاف می اندازد البته، شکافی با درجات متفاوت.