العالم ـ گزارش
فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان سعودی روز شنبه / 15 آذرماه 1399/ در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانس‌پرس درحالی به شکست در برابر قطر اعتراف کرده که در اوج به قدرت رسیدن محمد بن سلمان جوان به عنوان ولیعهد سعودی، ریاض به همراه شرکای خود سه سال قبل بحران قطر را با محاصره همه جانبه زمینی، دریایی و هوایی این کشور رقم زد و در کمال غرور و سرمستی تنها 10 روز به این کشور فرصت داد تا شروط 13 گانه اش را بپذیرد وگرنه کاری خواهد کرد کارستان.
اما حالا وزیر خارجه عربستان پس از آن همه سروصدای گوش خراش و تهدیدهای مرگبار ریاض علیه دوحه، اعلام کرده که " با متحدان خود درباره دست یابی به راه حل با قطر به طور کامل همکاری می‌کنیم. احتمالات فوق العاده مثبتی در خصوص دست‌یابی به توافق نهایی در این باره وجود دارد."
بررسی تحولات تاریخی نشان می دهد طمع ورزی عربستان سعودی نسبت به قطر و اختلافش با این کشور سابقه طولانی دارد. ریاض هرگاه که احساس کرده قدرتش بر دوحه می چربد، سعی کرده از خجالتش در آید.
اختلاف‌های مرزی
پیشینه اختلاف‌های مرزی و سرزمینی عربستان سعودی با قطر به میانه‌های سده نوزدهم میلادی باز می گردد. اختلافات مرزی و سرزمینی عربستان سعودی و قطر شامل باریکه‌ای از زمین‌های جنوبی قطر می‌شود. عربستان سعودی مدعی مالکیت 37 کیلومتر از سواحل جنوب شرقی قطر است و دو کشور در مورد مرزهای جنوب غربی و خلیج سلوا نیز با یکدیگر اختلافات ارضی دارند؛ بنابراین، اختلافات مرزی و سرزمینی میان دو کشور از خلیج سلوا واقع در جنوب باختری قطر آغاز و تا خور العدید واقع در جنوب خاوری قطر امتداد می‌یابد. ابوظبی نیز نسبت به اراضی جنوب شرقی قطر ادعاهایی دارد.
در سپتامبر 1992 نیروهای نظامی عربستان سعودی به قطر تجاوز و بخش‌هایی از خاک این کشور را تصرف کردند. به دنبال آن، قطر اجرای قرارداد مرزی 1965 با عربستان سعودی را به حال تعلیق درآورد و به عنوان اعتراض از شرکت در نشست‌های شورای همکاری خلیج فارس خودداری کرد. پس از 3 ماه کشمکش، سرانجام با میانجی‌گری مصر، دو کشور موافقت‌نامه‌ای برای حل و فصل اختلافات مرزی منعقد کردند.
اما جدی ترین جدال عربستان سعودی با قطر دراوج به قدرت رسیدن محمد بن سلمان ولیعهد جوان این کشور است که به محاصره همه جانبه قطر با هدف به زانو در آوردن آن مبادرت کرد، کشوری که تقریبا برای تامین تمام نیازهای غذایی خود وابسته به خارج و واردات است، این بار تمام راه های هوایی، زمینی و دریایی آن از سوی عربستان مسدود شد و اگر نبود حمایت های ایران که مرزهای هوایی و دریایی خود را به روی آن گشود و همچنین کمک های ترکیه، قطعا نمی توانست در برابر تحریم های ظالمانه ریاض کمر راست کند.
عربستان سعودی تیرماه 1396 حدود دو هفته پس از قطع مناسبات ریاض و شماری از کشورهای عربی هم پیمان خود شامل مصر، امارات و بحرین، با قطر به اتهام حمایت از تروریسم ، یک فهرست شامل 13 شرط برای تجدید روابط به دوحه ابلاغ و به خیال خود تنها 10 روز به قطر فرصت دادند که آمادگی خود را برای اجرای این شروط اعلام کند.
حالا که عربستان به جای به زانو در آوردن قطر، خود ناچار به تسلیم شده است، مرور شروط سیزده گانه ریاض خالی از لطف نیست.
شروط 13 گانه عربستان برای قطر
* قطر باید سفارت ایران در دوحه، پایتخت قطر، را همراه با کنسولگری‌های ایران در دیگر نقاط این کشور تعطیل و همکاری‌های نظامی با جمهوری اسلامی ایران را متوقف کند. به قطر ابلاغ شده که تنها مجاز است مناسبات بازرگانی محدود- با حفظ موازین ناشی از تحریم‌های آمریکا- داشته باشد.
* از قطر خواسته شده است ارتباط‌ات و حمایت از گروه‌ها و تشکل‌هایی مانند اخوان‌المسلمین، القاعده، حزب‌الله لبنان را قطع کند و آنها را گروه‌هایی که ماهیت تروریستی دارند، بنامد.
* قطر باید شبکه تلویزیونی الجزیره و شاخه‌های وابسته به آن را تعطیل کند.
* شبکه‌های خبری که مستقیم یا غیرمستقیم از کمک‌های قطر بهره‌مند هستند، نظیر کانال‌های «عربی ۲۱»، «رصد»، «العربی الجدید» و «میدل‌ایست آی» را تعطیل کند.
* قطر موظف است فورا همکاری‌های مشترک نظامی با ترکیه را که در خاک قطر انجام می‌شود، متوقف کرده و به حضور نظامیان ترکیه در این کشور پایان دهد.
* قطر فرا خوانده شده که مخالفان کشورهای عربی مانند عربستان، مصر، بحرین و امارات را که به قطر رفته‌اند، اخراج کرده و از دادن تابعیت به آنها خودداری کند و تابعیت احتمالی داده شده به آنها را لغو کند.
* قطر باید عوامل تحت تعقیب در کشورهای عربی دیگر، آمریکا و سایر کشورها که به اتهام فعالیت علیه امنیت این کشورها و تروریسم از زادگاه خود گریخته و در قطر ماوا گرفته‌اند، برای محاکمه به دولت‌های این کشورها تحویل دهد؛ سرمایه و اموال آنها را توقیف کند؛ تشکل‌های آنان را ملغی کرده و راه‌های تغذیه مالی این گروه‌ها را مسدود کند.
* قطر موظف است حمایت‌ها و ارتباط‌های خود را با مخالفان دولت‌های عربستان، مصر، بحرین، امارات، آمریکا و دیگر کشورها به دولت این کشورها اطلاع دهد.
* قطر باید دخالت در امور داخلی دیگر کشورها و ضربه به منافع خارجی آنها را متوقف کند.
* قطر باید غرامت، چه خرد و چه کلان، ناشی از زیان‌های وارده بواسطه سیاست‌های چند سال گذشته خود بپردازد؛ مبلغ این غرامت‌ها ضمن مذاکره با دولت قطر تعیین خواهد شد.
* قطر باید تعهد خود را برای حرکت در عرصه‌های نظامی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نسبت به کشورهای خلیج فارس، با هدف تحکیم وحدت عربی و تقویت ارتباط میان کشورهای خلیج فارس، و بر اساس موازین ناشی از قرارداد سال ۲۰۱۴ با عربستان سعودی، نشان دهد.
* قطر موظف شده در ده روز از ابلاغ این شرط‌ها، برای اجرای کامل آنها تعهد دهد؛ در غیر این صورت، مخالفت با اجرای شرط‌ها تلقی شده و شرایط اعلام شده کنونی، بی‌اعتبار می‌شود.
* قطر باید بپذیرد که در سال اول، هر ماه گزارش تحرکات آن رصد می‌شود؛ در سال دوم، گزارش تحرکات قطر به صورت فصلی کفایت می‌کند، و در هشت سال بعد از آن نیز گزارش‌های دوره‌ای سالیانه در انتظار قطر خواهد بود.
اکنون بیش از سه سال از تیر ماه 1396 و به اصطلاح ضرب الاجل عربستان به قطر می گذرد، اما این کشور حالا با عقب نشینی خفت بار از شروط سیزده گانه خویش، شرکای منطقه ای خود را برای تسلیم در برابر قطر فراخوانده است.
نگاهی به شروط سیزده گانه عربستان سعودی به همراه به اصطلاح شرکایش نشان می دهد که سنگ بزرگ علامت نزدن است. ولیعهد جوان، خام و بی تجربه سعودی بالاخره با گذشت سه سال متوجه شد که توان عملی کردن شروط خود را ندارد و البته هزینه این شکست بی شک علاوه بر وی بر ملت این سرزمین نیز تحمیل خواهد شد.
با این حال رفتار ناشیانه ولیعهد ناپخته عربستان سعودی به رغم شکست و تسلیم در برابر کشور کوچک ولی ثروتمند قطر، متوقف نشده و گویا از این ماجرا درس عبرت نگرفته است به طوری که لفاظی های ریاض در برابر ایران قدرتمند همچنان ادامه دارد.
به نظر می رسد سرمداران ناپخته عربستان بار دیگر در محاسبه ای اشتباه، به خیال خود برای جبران قضاحت شکست در برابر قطر، سیاست لفاظی هسته ای در برابر ایران را در پیش گرفته اند.
فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان پس از اذعان به شکست در برابر قطر، بحث برنامه هسته ای ایران را پیش کشیده و بر ضرورت مشورت با کشورهای حوزه خلیج فارس درباره هرگونه توافق هسته‌ای جدید میان ایران و آمریکا تاکید کرده است. علاوه بر این همزمان عبداللطیف الزیانی وزیر خارجه بحرین نیز با تکرار مواضع سعودی در سخنانی درباره برنامه هسته‌ای ایران مدعی شده که "نیاز مهمی به بررسی توافق هسته‌ای ایران و مذاکره در این باره وجود دارد."
تسلیم عربستان در برابر قطر در حالی است که به نظر می رسد سرمداران ناپخته این کشور این بار به اشتباه سیاست ادامه "لاف لفاظی در برابر اقتدار ایران" را برای پوشاندن خفت این شکست پیشه کرده و قرار است به رغم حدیث پیامبر گرامی اسلام، از يك سوراخ، دو بار گزيده شوند.
نویسنده: احمد نیکنام