العالم - زلال قرآن
حضرت علی (ع) درکلامی بسیارزیبا می فرماید:
« فَمَن غَلَبَ عَقلُهُ شَهوَتَه فَهُوَ خَیرُ مِنَ المَلائِکَة وَمَن غَلَبَ شَهوَتُهُ عَقلَه فَهُوَ شَرُّمِن بَهائِم»
ترجمه: (هرکس عقل خود را بر شهوات (هواهای نفسانی)غالب ومسلط گرداند، پس اوبهترازملائکه است، وهرکس شهوات خود را برعقلش مسلط نماید، پس اوبدتروپست ترازحیوانات است).
این حدیث شریف بیانگر این حقیقت است که عقل و نفس درگیر یک تنازع و کشمکش دائمی هستند که اگر در آن عقل غالب و پیروز شده و توفیق یابد سرکشی های نفس امّاره را مهار و آن را مطیع و همراه خود سازد.
همراهی آن موجب می شود تا نفس از مرتبه سُفلی به مقام عِلوی ارتقا یابد و بالعکس اگر هواهای نفسانی برعقل فائق آیند، نفس سرکش با لجام گسیختگی، روح انسان را از اوج کمال به حضیض نقصان تنزل می دهد. و سعادت یا شقاوت دنیا و آخرت انسان محصول همین اختیار و اراده و انتخاب راه یکی از این دو (عقل یا نفس) است.
زیرا اگر اراده انسان بر انتخاب راه عقل قرار گیرد و با تقویت آن به کسب معارف حقّه و درک حقیقت انوار الهی توفیق یابد، او را به مرتبه اعلای شهود قلبی و باور یقینی می رساند و راه تقرب و اتصال به عقل کل را پیش پای او هموار می سازد. و اگر بر انتخاب راه نفس امّاره قرار گیرد و ازخواهش ها و امیال آن تبعیت کند، درحقیقت وسیله غلبه نفس بر عقل خویش را مهیا کرده و روح خود را از مرتبه اعلی تنزل می دهد و در سرزمین طبیعت و محدودیت های عالم ماده گرفتار نموده و با ابتلا به ظلمت و قساوت آدمی را مصداق «اَخلَدَ فِی الاَرضَ» خواهد کرد.